Theo Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA), diện tích mía thu hoạch niên vụ 2018-2019 đạt 192.000ha, sản lượng mía ép hơn 12 triệu tấn, năng suất mía bình quân trên diện tích thu hoạch đạt 63 tấn/ha, sản lượng đường đạt hơn 1,1 triệu tấn.
Tuy nhiên, niên vụ 2019-2020 (kết thúc vào tháng 5) năng suất đạt thấp hơn: diện tích mía thu hoạch hơn 150.000ha, sản lượng mía ép hơn 7 triệu tấn, năng suất mía bình quân trên diện tích thu hoạch đạt 53 tấn/ha, sản lượng đường đạt hơn 700.000 tấn.
Ông Cao Anh Đương, Quyền Chủ tịch VSSA lý giải, do thu nhập quá thấp, nông dân không còn mặn mà với cây mía, chuyển đổi sang trồng cây khác nên sản lượng mía giảm mạnh. Như vậy, đây là vụ có sản lượng mía tiêu thụ, đưa vào chế biến thấp nhất trong 19 mùa vụ gần đây, dẫn đến số lượng nhà máy hoạt động thấp nhất (chỉ còn 29 nhà máy, trước kia là 44 nhà máy).
ATIGA được Việt Nam áp dụng đối với ngành đường từ 1-1-2020, thuế nhập khẩu từ 80% giảm còn 5%. Nếu trước kia, ngành mía đường gặp khó khăn với đường lậu, nhưng sau khi ATIGA được thực hiện lại “khốn khổ” với đường nhập khẩu.
Nhận định nguyên nhân trên, Quyền Chủ tịch VSSA Cao Anh Dương phân tích, bước vào năm 2020, khi Việt Nam bắt đầu thực hiện cam kết ATIGA cho ngành đường nên việc nhập khẩu đường đã bùng nổ với lượng rất lớn. Theo số liệu của Tổng cục Hải quan, trong 8 tháng đầu năm 2020, Việt Nam nhập khẩu 740.931 tấn từ Thái Lan, Malaysia hơn 46.000 tấn, Myanmar hơn 13.000 tấn... Lượng đường mía nhập khẩu vào Việt Nam tăng gấp 6 lần so với cùng kỳ năm 2019.
Theo VSSA, giá đường trong nước xuống thấp do tác động cạnh tranh của đường nhập khẩu (giá rẻ hơn). Đã thế, đường nhập lậu vẫn còn. Bên cạnh đó, dịch Covid-19 đã giảm sụt tiêu thụ, giá đường bắt đầu giảm. Từ đó, các nhà máy chỉ có hai sự lựa chọn. Một là tiếp tục tồn kho để đối mặt với tình trạng cạn kiệt dòng tiền hoạt động (sẽ nợ lương), thậm chí chưa thanh toán tiền cho nông dân vụ trước; hai là chấp nhận bán lỗ một số lượng đường để duy trì dòng tiền hoạt động. Dù các nhà máy đường đã cố gắng hết sức để kìm hãm tụt giảm giá mía, nhằm duy trì vùng nguyên liệu, nhưng cũng nhiều nhà máy đóng cửa.
Nguyên nhân giá đường nhập khẩu rẻ hơn đường trong nước được VSSA giải thích: Trong khối ASEAN có 4 quốc gia sản xuất đường chính là Thái Lan, Philippines, Indonesia và Việt Nam. Tuy nhiên, các quốc gia còn lại trên thực tế đã không mở cửa thị trường đường theo hiệp định ATIGA. Các nước có cơ chế bảo vệ nông dân và ngành đường khỏi tác động “hủy diệt” của dòng đường giá rẻ từ thị trường quốc tế.
Đơn cử, Thái Lan xuất khẩu đường thô giá 350 USD/tấn, trong khi đó đường trong nước Thái Lan đã có giá 450 USD/tấn! Ngành đường Philippines đã từng bị tổn hại nghiêm trọng do nhập khẩu đường ngô từ Trung Quốc, nên đã áp thuế tiêu thụ với nước giải khát chứa đường ngô lên gấp đôi.
Theo dự báo của VSSA, niên vụ 2020-2021 sẽ có thêm 4 nhà máy đường tiếp tục đóng cửa. Quyền Chủ tịch VSSA Cao Anh Dương kiến nghị, các doanh nghiệp cần theo dõi thu thập thông tin tình hình sản xuất, kinh doanh đường trong nước để đề xuất với Hiệp hội và Bộ Công thương trong việc xem xét điều tra áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại đối với sản phẩm đường theo quy định của pháp luật Việt Nam và phù hợp với thông lệ quốc tế.
Tham gia hình thành cơ sở dữ liệu đồng bộ, chính xác về tình hình xuất nhập khẩu, sản xuất trên cơ sở thông tin do các cơ quan chức năng cung cấp để chuẩn bị hồ sơ phòng vệ thương mại; sớm đưa cây mía vào nhóm hỗ trợ, minh bạch hóa dự trữ đường.
