Tình hình kinh tế - xã hội nói chung và ngân sách nói riêng đã đạt được kết quả đáng ghi nhận, nhưng vẫn còn một số điều rất đáng lưu ý. Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Tài chính - Ngân sách vừa gửi đến Quốc hội phục vụ kỳ họp thứ 3 (khai mạc ngày 23-5) nêu rõ.
Theo báo cáo của Chính phủ, tổng thu NSNN năm 2021 vượt rất cao so với dự toán (tăng 16,8%), tăng 202.923 tỷ đồng so với số đã báo cáo Quốc hội (số báo cáo Quốc hội chỉ tăng 22.200 tỷ so với dự toán) vào tháng 10-2021.
Có 3 khoản thu chủ yếu của NSNN đều vượt dự toán rất cao: thu nội địa vượt 15,1%, thu từ dầu thô vượt 92,44% và thu cân đối từ hoạt động xuất nhập khẩu vượt 20,9% so với dự toán NSNN năm 2021.
Một số khoản thu mặc dù tăng khá lớn nhưng cơ cấu thu chưa thật sự bền vững, phụ thuộc vào khai thác tài nguyênTuy nhiên, Ủy ban Tài chính - Ngân sách nhận định, điều này cho thấy công tác dự báo kết quả thu NSNN năm 2021 phục vụ việc lập dự toán NSNN năm 2022 chưa bảo đảm chất lượng, không sát thực tiễn, có sự chênh lệch rất lớn giữa số báo cáo Quốc hội tại kỳ họp thứ 2 vào tháng 10-2021 và số đánh giá bổ sung.
Chỉ trong thời gian rất ngắn (riêng trong quý IV-2021), thu NSNN tăng hơn 9 lần so với số báo cáo Quốc hội. Số tăng thu chiếm khoảng 90,1% số tăng thu NSNN cả năm. Nhiều khoản thu tăng rất cao so với dự toán như: thu về nhà, đất tăng 65% so với dự toán; thu tiền cấp khai thác khoáng sản tăng 71,2% so với dự toán; thu từ quỹ đất công ích tăng 120,7% so với dự toán...
Đồng thời, theo báo cáo của Chính phủ, phát sinh khoảng 20.935 tỷ đồng từ các khoản thu chưa được dự toán (như thu thuế thu nhập doanh nghiệp từ chuyển nhượng dự án khu đô thị Phước Hưng 2.373 tỷ đồng, thu từ hoạt động chuyển nhượng bất động sản của Tập đoàn Ecopark 1.290 tỷ đồng...).
Mặc dù dự toán NSNN năm 2021 được xây dựng trong bối cảnh dịch Covid-19 đang diễn biến rất phức tạp, khó dự báo chính xác, song việc chênh lệch quá lớn so với dự toán và số đã báo cáo Quốc hội tại kỳ họp thứ 2 thể hiện năng lực dự báo, đánh giá còn hạn chế, chưa dự báo đầy đủ các biến động kinh tế - xã hội với các yếu tố tác động đến thu NSNN trong những tháng cuối năm.
“Tình trạng này đã kéo dài trong nhiều năm, làm ảnh hưởng lớn đến việc xây dựng dự toán năm sau và hiệu quả phân bổ, sử dụng NSNN”, cơ quan của Quốc hội nhận định và thẳng thắn đề nghị Chính phủ rút kinh nghiệm, có giải pháp khắc phục, nâng cao năng lực phân tích, dự báo các nguồn thu để tạo cơ sở vững chắc trong việc xây dựng dự toán thu NSNN năm 2023 và những năm tiếp theo.
Có ý kiến cho rằng, việc tăng thu là do xây dựng dự toán thu NSNN 2021 ở mức thấp. Thực chất, số thu năm 2021 chỉ tương đương với mức thu NSNN năm 2019, do vậy cần đánh giá cụ thể tình hình quản lý thu và mức độ tăng trưởng, bảo đảm thu NSNN trong những năm tới đạt kết quả tích cực hơn.
Ngoài ra, theo báo cáo của Chính phủ, còn khoảng 11.000 tỷ đồng vốn viện trợ chưa được trình cấp có thẩm quyền bổ sung dự toán. Ủy ban Tài chính - Ngân sách đề nghị Chính phủ khẩn trương rà soát, cập nhật đầy đủ các khoản viện trợ chưa được bổ sung vào dự toán năm 2021 trình cấp có thẩm quyền để phản ánh đúng tình hình thu, chi NSNN.
Thêm vào đó, một số khoản thu mặc dù tăng khá lớn nhưng cơ cấu thu chưa thật sự bền vững, phụ thuộc vào khai thác tài nguyên.
Theo báo cáo của Chính phủ, thu từ dầu thô vượt 21.400 tỷ đồng so với dự toán, tăng 9.400 tỷ đồng so với số báo cáo Quốc hội. Ủy ban Tài chính - Ngân sách cho rằng, việc tăng thu do cả yếu tố tăng giá và tăng sản lượng khai thác.
Tuy nhiên, từ năm 2017 trở lại đây, sản lượng khai thác luôn vượt dự toán được giao. Trong khi đó, việc xây dựng dự báo về sản lượng dầu thô hàng năm có căn cứ khả thi: quy mô, số lượng, khả năng khai thác các mỏ.
Cơ quan thẩm tra đề nghị Chính phủ chú trọng công tác dự báo, đồng thời báo cáo tổng thể về quy mô các mỏ khai thác, trữ lượng, phương án dự kiến mở rộng để xây dựng kế hoạch khai thác tổng thể, hợp lý, mang tầm nhìn dài hạn, tránh bị động trong quản lý, điều hành khi nguồn dầu thô sụt giảm.
Thu tiền sử dụng đất có mức tăng lớn so với dự toán (tăng 74.081 tỷ đồng) và số báo cáo Quốc hội (tăng 44.881 tỷ đồng), Ủy ban Tài chính - Ngân sách cho rằng, đây là khoản thu không ổn định, không bền vững cho cân đối ngân sách địa phương.
Do vậy, đề nghị Chính phủ chỉ đạo các địa phương xây dựng kế hoạch quản lý, khai thác hợp lý, thận trọng, có lộ trình phù hợp, bảo đảm khai thác hiệu quả, lâu dài tài nguyên đất. Đồng thời, cần xây dựng dự toán sát hơn để điều hành NSNN chủ động, hiệu quả.
