Sau gần 15 năm thực hiện, các mục tiêu đề ra khi đánh thuế tiêu thụ đặc biệt đối với ngành đồ uống có cồn tại Việt Nam đều chưa đạt được một cách triệt để. Nhận định do nhóm nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế trung ương (CIEM) nêu tại hội thảo về vấn đề này, tổ chức sáng 8-4 tại Hà Nội.
Bên cạnh nguyên nhân khách quan khi đồ uống có cồn phi chính thức chưa được ghi nhận chiếm đa số trên thị trường, phương pháp tính thuế tiêu thụ đặc biệt hiện hành - thuế tương đối (ad valorem) được xác định là một trong những nguyên nhân chính.
Cụ thể, phương pháp này không có tác động trực tiếp làm giảm tiêu thụ cồn nguyên chất, thậm chí trong dài hạn còn khuyến khích nhà sản xuất và người tiêu dùng sử dụng các sản phẩm giá rẻ hơn với lượng cồn nguyên chất cao hơn – dẫn tới nguy cơ cao hơn về an toàn thực phẩm và sức khỏe cộng đồng.
Mặt khác, đối với hoạt động thu ngân sách, hệ thống thuế hiện hành không đảm bảo ổn định nguồn thu ngân sách nhà nước, mà còn làm tăng chi phí quản lý nhà nước.
Phương pháp này không còn phù hợp với thực tiễn quốc tế, ông Phạm Phú Minh, đại diện nhóm nghiên cứu CIEM nhấn mạnh. Hiện nay trên thế giới, nhiều nước phát triển đã chuyển hoàn toàn sang đánh thuế tuyệt đối (như Australia, Canada, Nhật Bản, Mỹ và hầu hết các nước thuộc Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế). Các nước láng giềng và có điều kiện kinh tế tương tự Việt Nam cũng đã chuyển dần sang thuế tuyệt đối hoặc hỗn hợp (như Indonesia, Philippines, Thái Lan và Malaysia).
Để tìm ra giải pháp thuế phù hợp với tình hình của Việt Nam, nhóm nghiên cứu đã xây dựng 5 kịch bản khác nhau.
Kịch bản 1: Giữ nguyên phương pháp thuế tương đối và tăng thuế suất theo lộ trình.
Kịch bản 2: Áp dụng phương pháp tính thuế hỗn hợp, kết hợp cả thuế suất tương đối trên giá bán buôn của sản phẩm và thuế suất tuyệt đối trên mỗi lít sản phẩm tiêu thụ.
Kịch bản 3: Tương tự kịch bản 2 song thuế suất tuyệt đối tính trên mỗi lít cồn nguyên chất, thay vì mỗi lít sản phẩm tiêu thụ.
Kịch bản 4: Giảm mạnh mức thuế suất tương đối từ năm thứ 2 và tăng mạnh mức thuế tuyệt đối trên mỗi lít tiêu thụ.
Kịch bản 5: Tương tự kịch bản 4, tuy nhiên thuế tuyệt đối sẽ áp dụng trên mỗi lít cồn nguyên chất, thay vì là mỗi lít tiêu thụ.
Mặt khác, phương pháp thuế hỗn hợp sẽ khuyến khích người tiêu dùng chuyển sang sử dụng nhóm sản phẩm đồ uống có cồn với chất lượng, thương hiệu tốt hơn, hạn chế việc sử dụng các sản phẩm rẻ tiền, không rõ nguồn gốc, không đảm bảo chất lượng an toàn thực phẩm… và do đó tăng thêm nguồn thu ngân sách cho Nhà nước từ khu vực rượu nhập khẩu. Đặc biệt, nếu Chính phủ lựa chọn việc tăng mức thuế tuyệt đối và giảm mức thuế tương đối theo kịch bản 4 hoặc 5, mức thu NSNN sẽ càng cao hơn.
Từ đó, nhóm nghiên cứu khẳng định, phương pháp thuế hỗn hợp mang lại hiệu quả cao hơn nhiều so với phương pháp thuế tương đối: thu NSNN vượt trội hơn nhiều, đồng thời, hạn chế được tác động tiêu cực từ khu vực đồ uống phi chính thức như thất thu thuế, chi phí chăm sóc sức khỏe…
Tất nhiên, bên cạnh giải pháp thuế, một điều kiện quan trọng khác là đẩy mạnh việc quản lý khu vực đồ uống có cồn phi chính thức - đây là yếu tố sống còn giúp Chính phủ đạt được các mục tiêu chính sách cả về việc giảm tiêu thụ đồ uống có cồn nói chung và giảm lạm dụng loại đồ uống này nói riêng cũng như tăng thu ngân sách.
Khi thực hiện sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt ở thời điểm phù hợp, Chính phủ nên xem xét việc áp dụng phương pháp thuế hỗn hợp dựa trên số lít cồn nguyên chất (kịch bản 3) thay cho thuế tương đối do các ưu điểm vượt trội trong việc giúp đạt các mục tiêu chính sách và phù hợp với bối cảnh và khả năng thích ứng của Việt Nam - nhóm nghiên cứu kết luận.
