Sự đa dạng... đáng buồn
Theo đánh giá của Thanh tra Sở GTVT TPHCM, dựa vào kết quả kiểm tra, khảo sát trong thực tế, đúc kết được đưa ra, cho thấy bến cóc, xe dù tựu trung có 3 hình thái hoạt động, hay chính xác hơn là hoạt động tại 3 đầu mối chính. Đó là hoạt động ngay tại văn phòng doanh nghiệp, hoạt động tại các cây xăng hoặc trong các bãi có chức năng giữ xe, và hoạt động trên đường phố. Điều mắc mứu ở chỗ, tại các văn phòng doanh nghiệp có hoạt động trá hình bến cóc xe dù thì bản thân doanh nghiệp ấy đều thủ sẵn trong tay giấy phép kinh doanh vận tải bằng ô tô. Với giấy phép ấy, các doanh nghiệp vận tải điềm nhiên đưa ra phương thức, hình thức hoạt động là tổ chức tư vấn, đặt chỗ; đón trả khách du lịch, lữ hành, hợp đồng vận chuyển hành khách lẫn nhận ký gởi hàng hóa. Cũng không ít khi đơn vị vận tải lợi dụng danh nghĩa open tour để đón trả khách tại những địa điểm là chi nhánh, văn phòng đại diện của đơn vị, trên suốt tuyến đường xe khách đi qua.
Trong khi đó, hoạt động bến cóc xe dù trên đường phố thường nảy sinh từ lợi dụng nơi đậu xe có thu phí, hoặc cho phép đậu xe theo ngày chẵn lẻ. Loại hình này cũng bộc phát nhiều dọc theo các trục quốc lộ, trước các khu du lịch hoặc hình thành lén lút trong khu dân cư để đưa rước bạn hàng, khách quen.
Vì đâu nên nỗi
Từ những năm đầu của thập niên 2000 trở về trước, địa bàn TPHCM và không chỉ TPHCM, hoạt động vận tải hành khách theo tuyến cố định còn mang tính chất độc quyền, chỉ những đơn vị vận tải được phân công mới được làm dịch vụ này. Đây chính là nguồn cơn nảy sinh xe dù, bến cóc và thoạt đầu tập trung chủ yếu xung quanh các bến xe. Từ năm 2002, sự độc quyền khai thác vận tải hành khách theo tuyến cố định được xóa bỏ, thế nhưng xe dù bến cóc vẫn cứ tồn tại vì nhiều lý do khác nhau.
Với sự phát triển của xã hội, càng về sau này, nhu cầu của hành khách càng đa dạng hơn. Chẳng hạn, khách muốn được đưa đón tận cửa tại nhà, tại bệnh viện, tại khu du lịch, tại trung tâm mua sắm… Từ đây, xuất hiện tình trạng lợi dụng danh nghĩa xe chạy hợp đồng, xe vận chuyển khách du lịch để hoạt động vận chuyển hành khách trái quy định - tức xe dù công khai bán vé cho hành khách, đón khách tại bất kỳ địa điểm nào (bến cóc).
Cũng có một lý do khác đến từ sự cạnh tranh vốn dĩ ngày càng khốc liệt giữa các hãng xe, trong đó phổ biến là cạnh tranh về chất lượng dịch vụ, chất lượng phương tiện. Trong cuộc cạnh tranh ấy, những đơn vị lép vé hơn dễ có khuynh hướng chuyển ra hoạt động tại các tụ điểm đón trả khách trái phép.
Ngoài giá dịch vụ xe ra vào bến được Nhà nước ban hành, các khoản thu khác do doanh nghiệp bến xe tự xây dựng và kê khai, với xu hướng tăng dần theo năm tháng. Gặp lúc kinh tế thuận lợi thì chưa sao, nhưng vào thời buổi làm ăn khó khăn thì những khoản thu không tên như thế bỗng trở thành gánh nặng cho không ít đơn vị vận tải. Và khi xem chừng không hoặc khó cân đối được thu chi, nhiều nhà xe đã “dọn nhà” sang hoạt động tại các tụ điểm, thay vì vào bến.
Đâu là giải pháp?
Theo đề xuất của Thanh tra Sở GTVT TPHCM, có nhiều vấn đề cần được xem xét, thực hiện để chấn chỉnh nạn xe dù, bến cóc. Đầu tiên là cần và nên có các bến bãi đậu xe, lên xuống khách, tiếp chuyển khách tại các cửa ngõ dẫn vào khu vực nội đô, để tập kết đối tượng xe khách liên tỉnh. Đây là tiền đề để triển khai thực hiện cấm các loại xe khách liên tỉnh lưu thông xuyên tâm thành phố hoặc vào nội đô đưa đón khách. Những xe khách có nhu cầu vào khu vực nội đô nhằm phục vụ hành khách có nhu cầu chính đáng, như đám cưới, đám tang sẽ được cấp phép lưu hành riêng lẻ, cá biệt. Trường hợp xe chở khách du lịch, tham quan thành phố sẽ được cấp biển hiệu, đại loại như “xe du lịch” do Sở GTVT chịu trách nhiệm theo quy định.
Trong khi chờ đợi Bộ GTVT ban hành các quy định mới về quản lý hoạt động vận tải hành khách, chính quyền thành phố cũng cần tăng cường tính răn đe đối với loại hình xe dù bến cóc, bằng cách đề ra các quy định chế tài hành vi đón trả khách trái phép. Chẳng hạn, như bổ sung thêm quy định “các đơn vị vận tải hành khách theo hợp đồng, du lịch và lái xe không được đón trả khách tại trụ sở chính, trụ sở chi nhánh, văn phòng đại diện của hãng mình”; hoặc bổ sung quy định xử phạt hành vi “đưa xe ô tô vào trong khuôn viên bãi đỗ xe để đón trả khách”.
Cũng không thể không nhắc đến vai trò của các bến xe. Bản thân doanh nghiệp bến xe cần nâng cao chất lượng dịch vụ; điều chỉnh mức thu giá dịch vụ xe ra vào bến phù hợp, cùng các khoản thu khác hợp lý hơn sẽ có tác động nhất định đối với hoạt động của các nhà xe.
